İNFERTİLİTEDE BESLENME: DOĞURGANLIĞI ARTIRAN BİLİMSEL YAKLAŞIMLAR

Beslenme Stiliniz Doğurganlığınızı Etkileyebilir;

İnfertilite, Dünya Sağlık Örgütü tarafından çiftlerin düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen bir yıl içinde gebelik elde edememeleri olarak tanımlanır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, beslenme alışkanlıklarının üreme sağlığı ve fertilite üzerinde önemli bir etkisi olabileceğini ortaya koymuştur.

Sağlıklı beslenme alışkanlıkları, genel sağlığı desteklemenin yanı sıra hormonal dengenin kurulmasında, inflamasyonun azaltılmasında ve metabolik dengenin sağlanmasında etkili olabilir. Öte yandan, rafine şeker, trans yağ ve işlenmiş gıdaların ağırlıkta olduğu beslenme tarzları duğurganlığı olumsuz etkileyebilir.

Bel Çevresi Yağlanması ve İnfertilite

Bel çevresindeki yağlanma, vücuttaki yağ hücrelerinin artmasına neden olur. Bu durum, üreme fonksiyonlarının bozulmasına yol açabilir. Yağ hücreleri, özellikle leptin gibi hormonların salınmasını artırarak yumurtlama ve sperm üretimini etkileyen inflamatuar yanıtları tetikleyebilir. Bu nedenle, hem kadınların hem de erkeklerin bel çevresinin (kadınlarda <80 cm, erkeklerde <94 cm) sınırlar içinde olması üreme sağlığı için önemlidir.

Karbonhidrat Kalitesi ve Kan Şekerine Etkisi

Rafine karbonhidratlar, kan şekerinde ani yükselmelere neden olabilir. Bu durum, hem erkeklerde sperm kalitesinde düşüşe hem de kadınlarda ovulasyon sorunlarına yol açabilir. Bunun yerine, tam tahıllar, sebzeler, meyveler ve baklagiller gibi kompleks karbonhidratlara yönelmek kan şekerini daha dengeli tutar.

İnsülin direnci, özellikle PCOS gibi durumlarla ilişkili olarak infertilite üzerinde belirleyici olabilir. İnsülin dengesizliği, yumurtlama sürecini bozabilir ve hormonal dengeyi olumsuz etkileyebilir. Düşük glisemik indeksli karbonhidratlarla beslenmek, insülin hassasiyetini artırarak doğurganlığı destekleyebilir.

Protein Seçimi ve Üreme Sağlığı

Proteinler, infertil çiftlerin beslenme planlarında önemli rol oynar. Yeterli miktarda protein tüketimi, yumurta ve sperm üretimi için gereken amino asitlerin sağlanmasına yardımcı olur. Ancak, protein kaynağının niteliği de önemlidir. Kırmızı et gibi doymuş yağ içeriği yüksek kaynaklar yerine, tavuk, hindi, balık, yumurta ve bitkisel protein kaynakları (kurubaklagiller, baklagiller, kinoa vb.) tercih edilmelidir.

Doğru Yağ Seçimi

Doğru yağ türlerini tüketmek, hormon dengesini destekler. Yapılan çalışmalar, omega-3 yağ asitlerinin ovulasyon ve sperm fonksiyonlarını iyileştirebileceğini göstermiştir. Somon, ceviz, keten tohumu, zeytinyağı ve avokado gibi sağlıklı yağ kaynakları önerilmektedir.

Antioksidanlar ve Hücresel Koruma

Antioksidanlar, vücuttaki serbest radikallerle savaşarak üreme hücrelerini korur. C vitamini, E vitamini, beta-karoten, selenyum ve çinko gibi antioksidanlar; sperm kalitesini artırabilir, yumurtlamayı düzenleyebilir. Bunların besin kaynakları; yaban mersini, nar, böğürtlen, kakao, yeşil çay, zerdeçal, zencefil, brokoli, pancar, ıspanak, sumak ve zeytinyağıdır.

İnflamasyonun Azaltılması

Kronik inflamasyon, fertiliteyi etkileyen temel faktörlerden biridir. Omega-3 yağ asitleri, polifenoller ve fitokimyasallar açısından zengin besinler inflamasyonu azaltır. Bu nedenle, balık, semizotu, ceviz, keten tohumu, yaban mersini, yeşil yapraklı sebzeler, zerdeçal, zencefil gibi gıdalar beslenme planına dahil edilmelidir.

Bağırsak Mikrobiyotası ve Fertilite

Son araştırmalar, bağırsak mikrobiyotasının hormonal denge, bağışıklık sistemi ve metabolik süreçler üzerinde önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Disbiyozis (mikrobiyota dengesizliği), inflamasyon ve hormonal bozukluklara neden olabilir. Prebiyotik lifler, fermente gıdalar (turşu, kefir, yoğurt), polifenol açısından zengin besinler (nar, böğürtlen, zeytinyağı) mikrobiyotayı güçlendirerek fertiliteyi dolaylı olarak destekleyebilir.

Kafein Tüketimi

Fazla miktarda kafein, hormonal dengenin bozulmasına neden olabilir. Bazı çalışmalar, aşırı kafein tüketiminin yumurtlama fonksiyonunu ve sperm kalitesini olumsuz etkileyebileceğini göstermiştir. Bu nedenle, gebelik planlayan bireylerde günlük kafein miktarı 200-250 mg /gün olarak sınırlandırılmalıdır.

Toksinler, Sigara ve Alkol

Sigara ve alkol kullanımı, hem erkeklerde sperm DNA kalitesini bozar hem de kadınlarda hormonal dengesizliklere yol açar. Endüstriyel kimyasallar (BPA, paraben, fitalat gibi) üreme sağlığı üzerinde toksik etki gösterebilir. Plastik ürünlerden, işlenmiş gıdalardan ve kimyasal içerikli kozmetiklerden uzak durulmalıdır.

Vitaminler ve Minerallerin Rolü

Vitamin ve mineral dengesizlikleri, fertilite üzerinde doğrudan etkili olabilir:

• D Vitamini: D vitamini reseptörleri hem yumurtalıklarda hem de sperm hücrelerinde bulunur. Ovulasyon döngüsü ve endometrial reseptivite üzerinde belirleyici rol oynar.

• B12 ve Folat: Metilasyon döngüsünde görevli olan bu vitaminler, DNA sentezi ve hücre bölünmesi için gereklidir. Folat eksikliği, nöral tüp defektleri ve düşük riskiyle ilişkilendirilir.

• Çinko: Sperm hareketliliği ve testosteron üretimi üzerinde etkilidir. Eksikliği hem erkek hem de kadın fertilitesini olumsuz etkileyebilir.

• Demir: Demir eksikliği anemisi, ovulasyon sorunları ve düşük riskini artırabilir. Vejetaryenlerde dikkatle izlenmelidir.

• Selenyum: Glutatyon peroksidaz enzimiyle birlikte antioksidan savunma sisteminde görev alır. Sperm morfolojisi ve hareketliliğini destekler.

• Magnezyum: Hormon sentezi, sinirsel iletim ve enerji üretimi için elzemdir. Stres toleransı ve insülin duyarlılığına katkı sağlar.

• İyot: Tiroid hormonlarının üretimi için gereklidir. Hem kadın hem erkeklerde fertilite üzerinde dolaylı etkileri vardır.

• A Vitamini: Embriyonal gelişim, plasenta fonksiyonu ve hücre farklılaşması için gereklidir. Fazlası toksik olabileceğinden doz ayarlaması önemlidir.

• K Vitamini: D vitamini ile sinerjik çalışır, embriyo tutunmasını destekleyebileceği öne sürülmektedir.

Metilasyon, Folat ve B12 Desteği

MTHFR gen mutasyonları, folat metabolizmasında bozukluklara yol açarak metilasyon süreçlerini olumsuz etkileyebilir. Bu durum, düşük riskini artırabilir ve embriyo gelişimini engelleyebilir. Metilfolat, B12 (metilkobalamin), B6 gibi metilasyon destekleyici vitaminlerin yeterli alınması bu süreçte kritik öneme sahiptir.

Fonksiyonel Takviyeler

Fonksiyonel tıp yaklaşımında sıklıkla kullanılan bazı takviyeler doğurganlığı destekleyebilir:

• Koenzim Q10 (ubikinol): Mitokondriyal enerji üretimini artırarak yumurta kalitesini destekler.

• NAC (N-asetilsistein): Antioksidan etkisiyle inflamasyonu azaltır ve glutatyon üretimini destekler.

• D vitamini: Yumurtlama ve endometrial reseptivite üzerinde rol oynar.

• Myo-inositol: PCOS’lu kadınlarda siklus düzeni ve insülin hassasiyeti açısından etkilidir.

• L-karnitin: Sperm hareketliliğini ve mitokondriyal fonksiyonu artırabilir.

• Resveratrol: Oksidatif stresle savaşarak yumurta ve sperm hücrelerini koruyabilir.

Sonuç

İnfertiliteyle mücadelede beslenme, destekleyici ve onarıcı bir güçtür. Kişiye özel, fonksiyonel tıp temelli beslenme planları ile hem hormonal dengeyi desteklemek hem de yumurta ve sperm sağlığını iyileştirmek mümkündür. Alanında uzman bir beslenme profesyonelinden destek almak, doğru yolda ilerlemek için kritik bir adımdır.

Bilimsel Kaynaklar

1.     Chavarro, J. E., et al. (2007). Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstetrics & Gynecology, 110(5), 1050–1058.

2.     Gaskins, A. J., & Chavarro, J. E. (2018). Diet and fertility: a review. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 218(4), 379–389.

3.     Liu, L., et al. (2017). Omega-3 fatty acids and their role in female fertility. Reproductive Biology and Endocrinology, 15, 79.

4.     Karmon, A. E., et al. (2020). Gut microbiota and reproductive health. Fertility and Sterility, 113(6), 1231–1241.

5.     Mínguez-Alarcón, L., et al. (2017). Dietary antioxidant intake and semen quality. Human Reproduction, 32(2), 250–258.

6.     Pieczynska, J., & Grajeta, H. (2015). The role of vitamin D in fertility and pregnancy. Ginekologia Polska, 86(5), 395–401.

7.     Cavaliere, G., et al. (2016). Influence of Mediterranean diet on human fertility. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 67(8), 865–870.

8.     Salas-Huetos, A., et al. (2019). Effect of nut consumption on semen quality and functionality in healthy men. The American Journal of Clinical Nutrition, 110(5), 1262–1272.

9.     DiNicolantonio, J. J., & O’Keefe, J. H. (2018). Importance of maintaining a low omega-6/omega-3 ratio for reducing inflammation. Open Heart, 5(2), e000946.

10.  Palomba, S., et al. (2009). Metformin and myo-inositol for the treatment of PCOS: a comparative study. Gynecological Endocrinology, 25(3), 196–201.

11.  Wadhwani, N. S., et al. (2020). Role of oxidative stress and antioxidant therapy in male infertility. Journal of Human Reproductive Sciences, 13(2), 109–116.

12.  Bosdou, J. K., et al. (2012). Resveratrol and reproductive function. Fertility and Sterility, 98(3), 653–659.

13.  Kaya, C., et al. (2021). Serum zinc and copper levels in idiopathic male infertility. Biological Trace Element Research, 199(1), 120–126.

14.  Moslemi, M. K., & Tavanbakhsh, S. (2011). Selenium–vitamin E supplementation in infertile men. International Journal of General Medicine, 4, 853–857.

15.  Zhao, L., et al. (2016). Relationship between vitamin B12/folate and sperm DNA damage. Reproductive Biology and Endocrinology, 14, 49.